Z innej bajki

I. Przeczytaj tekst.

Pan Twardowski: Dzisiaj porozmawiamy o polskich wynalazcach. Jestem ciekawy, którego sławnego Polaka zaprezentujecie na forum grupy. Kto, waszym zdaniem, w pełni zasłużył na miano wynalazcy?
Zosia: Jest wielu wybitnych polskich wynalazców i odkrywców.
Kacper (cicho do Zosi): Zośka, ale odkryłaś Amerykę!
Zosia (do Kacpra): Cicho bądź, Kacper! (do wszystkich) Zaczynam swoją prezentację. Wybitnym wynalazcą był Adam Ostaszewski. Jemu zawdzięczamy pierwszy śmigłowiec, a raczej praśmigłowiec. W 1892 r. zbudował pierwszy model. Maszyna wzniosła się na wysokość około 100 metrów. Jej konstrukcja stała się fundamentem prac nad późniejszymi modelami śmigłowca.
Pan Twardowski: Świetnie, Zosiu! Może teraz Kacper opowie nam o innym wynalazcy.
Zosia (do Kacpra): Jestem ciekawa, co przygotowałeś.
Kacper (do Zosi): Słuchaj i podziwiaj! (do wszystkich) Ja chciałbym przedstawić Jana Szczepanika, który uważany jest za polskiego Edisona. To autor ponad 50 wynalazków. Jednym z nim jest, opracowana wspólnie z Kazimierzem Żegleniem, kamizelka kuloodporna. Produkcję tego dzieła wynalazcy rozpoczęli w 1898 r. Przeprowadzili wiele publicznych prezentacji testujących skuteczność kamizelki kuloodpornej, w których sami brali udział.
Sara: To musiało być bardzo niebezpieczne!
Pan Twardowski: Tak, ale wiele wynalazków powstało na potrzeby konfliktów. Czy wiecie, kto wynalazł wykrywacz min i radiotelefon, zwany potocznie walkie-talkie?
Aleks: Ja wiem! W 1941 r. Józef Kosacki opracował ręczny wykrywacz min. Ten doceniony przez Brytyjczyków wynalazek przyczynił się do zwycięstwa aliantów w czasie drugiej wojny światowej. Było to urządzenie tak zaawansowane i przełomowe, że korzystano z niego do 1995 r.
Bartek: Natomiast wynalazcą walkie-talkie jest Henryk Magnuski, który wyemigrował do USA w 1939 r. Tam pracował nad przenośnym systemem komunikacyjnym dla amerykańskiej armii.
Sara: Może nie mówmy już o urządzeniach wykorzystywanych do walki. Porozmawiajmy o czymś, co ułatwiło życie zwykłym ludziom. Ignacy Łukasiewicz w 1852 r. wynalazł lampę naftową. Był to przełomowy wynalazek, który od razu wykorzystano w praktyce, gdyż lampy naftowe da- wały więcej światła i były tańsze niż tradycyjne świeczki.
Pan Twardowski: Doskonale, Saro! Julio, a kto, twoim zdaniem, jest wybitnym, polskim wynalazcą?
Julka: Moim zdaniem wybitną osobą był Józef Kazimierz Hoffman, urodzony w 1876 r. Był to utalentowany pianista i kompozytor, który okazał się także genialnym naukowcem. Opracował kilkadziesiąt wynalazków, w tym wycieraczki samochodowe. Projekt wycieraczki był wykorzystywany w fabryce Forda.
Pan Twardowski: Dziękuję bardzo za wspaniałe prezentacje polskich wynalazców.

Ćwiczenia 23.I. Połącz wynalazcę z wynalazkiem, a następnie ułóż zdanie zgodnie z przykładem.

lampa naftowa, wykrywacz min, kamizelka kuloodporna, śmigłowiec, wycieraczki, walki-talki

0. Józef Kosacki – wykrywacz min
Józef Kosacki wynalazł wykrywacz min./Józef Kosacki jest wynalazcą wykrywacza min.

1. Ignacy Łukasiewicz
......................................................................................................................................................................

2. Józef Hoffman
......................................................................................................................................................................

3. Adam Ostaszewski
.....................................................................................................................................................................

4. Henryk Magnuski
......................................................................................................................................................................

5. Jan Szczepanik i Kazimierz Żegleń
......................................................................................................................................................................

II. Powiedz, czy znasz innych wynalazców polskich i światowych. Poszukaj w in- ternecie informacji na ich temat. Czy ty chciałabyś/chciałbyś być wynalazcą? Jak myślisz, jaki wynalazek byłby przydatny w obecnych czasach?

Zapamiętaj!

Wynalazca/wynalazczyni to osoba, która jako pierwsza coś opracowała lub wyprodukowała. Jej wynalazek
może zostać wymyślony całkowicie od podstaw albo zbudowany na istniejącym już fundamencie, np. Józef
Kosacki wynalazł wykrywacz min w 1941 r.

Odkrywca/odkrywczyni to osoba, która dokonała odkrycia. Odkrycie to zdobycie wiedzy o czymś dotąd niezbadanym, dotarcie do nieznanych obszarów, np. Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę 12 października 1492 r.

Zdobywca/zdobywczyni to osoba, która dotarła jako pierwsza do trudno dostępnego lub nieznanego wcześniej miejsca. Zdobycie np. szczytu górskiego to wejście na trudno dostępną górę, np. Wybitny polski himalaista, Jerzy Kukuczka, zdobył Koronę Himalajów i Karakorum w latach 1979–1987.

Ćwiczenie 23.II. Uzupełnij brakujące rzeczowniki zgodnie z przykładem.

0. wynalazek	wynalazca	wynalazczyni
1. odkrycie
2. zdobycie
3. morderstwo
4. obrona
5. sprzedaż

Ćwiczenia 23.III. Połącz frazy z definicją.

0. ktoś nie odkrył Ameryki/ktoś nie odkrył żadnej Ameryki	a. doniosły, ważny, rewolucyjny
1. ktoś odkrył Amerykę	b. ktoś nie powiedział lub nie zrobił niczego nowego, ponieważ już dawno zostało to powiedziane lub zrobione
2. odkryć artystę	c. dużym wysiłkiem dotrzeć do miejsca trudno dostęp- nego dla człowieka
3. zdobyć, np. szczyt	d. ktoś powiedział lub zrobił coś, co nie jest niczym no- wym, chociaż on tak uważa
4. odkryć sekret	e. dostrzec, że ktoś ma talent, i pomóc mu w karierze
5. przełomowy, np. wynalazek	f. poznać jakąś tajemnicę

0	1	2	3	4	5

Ćwiczenia 23.IV. Uzupełnij tabelę. Przy definicji wpisz odpowiednią nazwę wykonawcy czynności.

Zapamiętaj!

Nazwy wykonawców czynności tworzymy od czasowników i rzeczowników poprzez doda- nie m.in. następujących sufiksów: -acz, -arz/-erz, -ca, -nik, -ant, -ent, -iciel/-yciel, -ista/-ysta, -owiec, -ak, -ø, np. gracz, malarz, tancerz, wynalazca, ogrodnik, policjant, dyrygent, nauczyciel, specjalista, sportowiec, śpiewak, chirurg.

Definicja	Kto? – wykonawca czynności	Końcówka/sufiks
ktoś, kto gra	gracz	-acz
ten, kto pali (np. papierosy)		-acz
ktoś, kto porywa (np. ludzi)		-acz
ten, kto się wspina na szczyty górskie		-acz

ktoś, kto pisze (np. książki)	pisarz	-arz/ -erz
ktoś, kto zawodowo jeździ taksówką		-arz/ -erz
ten, kto zawodowo gra w piłkę nożną		-arz/ -erz
ktoś, kto zawodowo tańczy		-arz/ -erz

ten, kto odkrywa nieznane obszary	odkrywca	-ca
ktoś, kto coś wynalazł		-ca
ten, kto kogoś zamordował		-ca
ktoś, kto zawodowo kieruje np. autobusem		-ca

ktoś, kto pracuje w ogrodzie	ogrodnik	-nik
ten, kto podróżuje		-nik
ten, kto pracuje		-nik
ktoś, kto pracuje w urzędzie		-nik

ktoś, kto emigruje	emigrant	-ant/ -ent
ten, kto projektuje		-ant/ -ent
ktoś, kto pracuje w policji		-ant/ -ent
ten, kto dyryguje		-ant/ -ent

ktoś, kto naucza	nauczyciel	-yciel
ten, kto marzy		-yciel
ktoś, kto oskarża		-yciel
ktoś, kto coś doręcza		-yciel

ten, kto jeździ na rowerze	rowerzysta	-ista/ -ysta
ktoś, kto pobił rekord		-ista/ -ysta
ten, kto zdobył medal		-ista/ -ysta
ktoś, kto gra na gitarze		-ista/ -ysta

ten, kto zajmuje się nauką	naukowiec	-owiec
ktoś, kto zawodowo uprawia sport		-owiec
ktoś, kto zajmuje się handlem		-owiec
ktoś, kto pracuje w banku		-owiec

ten, kto zawodowo pływa	pływak	-ak
ktoś, kto zawodowo łowi ryby		-ak
ktoś, kto zawodowo śpiewa w operze		-ak
ten, kto pracuje w straży pożarnej		-ak

ten, kto zawodowo zajmuje się fizyką	fizyk	-ø
lekarz wykonujący operacje		-ø
ktoś, kto zawodowo zajmuje się logopedią		-ø
ten, kto zawodowo zajmuje się psycholo- gią / ktoś, kto zajmuje się procesami psychicznymi u ludzi		-ø

Ćwiczenia 23.V. Od podanych dziedzin sportowych utwórz odpowiednie nazwy sportowców za pomocą podanych końcówek.

0. wioślarstwo – wioślarz

1. hokej – hoke

2. nurkowanie – nur

3. kolarstwo – kol

4. narciarstwo – narci

5. łyżwiarstwo – łyżwi

6. pływanie – pływ

7. koszykówka – koszyk

8. siatkówka – siatk

9. tenis – tenis

10. żeglarstwo – żegl

Ćwiczenia 23.VI. Uzupełnij tabelę. Od podanych męskich form nazw wykonawców czynności utwórz formy żeńskie.

On – męska forma	Ona – żeńska forma
gracz	graczka
porywacz
tancerz
aptekarz
piłkarz
wynalazca
odkrywca
wychowawca
urzędnik
kierownik
praktykant
imigrant

On – męska forma	Ona – żeńska forma
nauczyciel
marzyciel
dentysta
medalista
śpiewak
pływak
sportowiec	*
naukowiec	*
chirurg	*
psycholog	*
informatyk	*

* Stosowanie feminatywów wywołuje ogólnopolską dyskusję. Rada Języka Polskiego uważa jednak, że większość argumentów przeciw używaniu nazw żeńskich jest pozbawiona podstaw i pozytywnie ocenia ich powstawanie.

III. Użyj podanych nazw zawodów w następujących konstrukcjach i zapisz je w zeszycie.

kompozytor, skoczek narciarski, naukowiec, dowódca, bramkarz, wynalazca

On pracuje jako...
Chciałby zostać...
Okazał się wybitnym...

0. On pracuje jako kompozytor.
Chciałby zostać kompozytorem.
Okazał się wybitnym kompozytorem.

IV. Porozmawiaj z koleżanką/kolegą, które zawody, twoim zdaniem, są:

niemodne, nieaktualne, przyszłościowe, dobrze płatne, prestiżowe, niebezpieczne.

Pisownia wyrazów z rz i ż część 1

Ćwiczenia 23.VII. Od podanych wyrazów utwórz przymiotniki.

0. piłkarz – boisko piłkarskie,
1. żołnierz – płaszcz ,
2. pisarz – talent ,
3. lekarz – piłka ,
4. żeglarz – patent ,
5. aptekarz – waga .

Ćwiczenia 23.VIII. Od podanych wyrazów utwórz formy miejscownika.

0. gitara – marzyć o gitarze,
1. ofiara – raport o ,
2. siostra – myśleć o ,
3. teatr – być w ,
4. Cypr – wakacje na ,
5. kompozytor – dyskusja o .

Ćwiczenia 23.IX. Od podanych wyrazów utwórz rodzaj męski.

0. harcerka i harcerz,
1. rzeźbiarka i ,
2. dziennikarka i ,
3. lekarka i ,
4. pielęgniarka i ,
5. tancerka i .

Ćwiczenia 23.X. Wstaw rz lub ż.

1. Ten piosenkarz zwycięył.
2. Mama ma zawsze makija w teate.
3. Pielęgniarz zakłada banda ofiee wypadku.
4. W Sandomieu pracuje znany masaysta.
5. On moe jeszcze być na spacee.

MODUŁ 23: WYNALAZKI POLAKÓW.